کاردرمانی در بخش مراقبت های ویژه نوزادان(NICU)

کاردرمانی در بخش مراقبت های ویژه نوزادان(NICU)

معصومه نوروزی تبریزی نژاد

کاردرمانگر و مربی کاردرمانی در NICU

برطبق روال طبیعت، قرار بر این بوده نوزاد انسانی ۹ ماه تمام، در محدوده ی رحم مادر، به رشد و تکامل خود ادامه دهد. همه ی ما می دانیم گاهی بنا به دلایل مختلف، بروز پدیده‌ها از قالب مورد انتظار، پیروی نکرده و در مسیر دیگری رخ می‌دهند.

یکی ازاین موارد آشنا می‌تواند زایمان زودهنگام و به موجب آن تولد نوزاد نارس باشد. نوزادی که زودتر از موعد طبیعی پا به دنیا می‌گذارد و قرار طبیعت را برهم می‌زند؛ در حالی که خودش در مواجهه با محیط تازه، بیش از دیگران غافلگیر شده است. محیطی که به خودی خود، هیچ شباهتی با پناهگاه قبلی‌اش در وجود مادر ندارد. ما در باب تفاوت این دو محیط با سوالات مختلفی رو به رو خواهیم بود:

تفاوت‌های محیط بخش NICU با رحم مادر

آیا این محیط تازه از نظر میزان دما به اندازه جایگاه قبلی‌اش گرم است؟ آیا می‌تواند وضعیت شناور و معلقی به او بدهد؟ آیا آنقدر محدود و کوچک هست تا بتواند نوزاد را در خودش جمع کرده و به حس امنیت و دربرگیرندگی‌اش دامن بزند؟ آیا می‌تواند چند لایه باشد تا صداهای مزاحم از آن عبور نکنند و به ساختار ناکامل گوشش آسیبی نرساند؟

آیا آنقدر تاریک هست که نوری به چشمان حساسش نتابد؟ آیا این تازه به دنیا رسیده آمادگی تنفس در محیط تازه را دارد؟
این سوال‌ها مختصر اشاراتی به تفاوت‌های محیط رحم مادر با تخت خشک و بی‌حمایت بستری است که محرومیت از آنها مستقیما برجنبه‌های تکامل نوزاد اثر می‌گذارد.
پس در این میان و بنا به مقدمه گفته شده ، وجود افراد و متخصصینی لازم است تا بتوانند با علم و آگاهی و مهارت، هرچه بیشتر، شرایط محیط خارج را به محیط درون رحم مادر نزدیک کرده و با فراهم کردن بستر مناسب رشدی، نوزاد شکننده و آسیب پذیر را از خطر آسیب های احتمالی در آینده، مصون بدارند.

متخصصین کاردرمانی در NICU

از جمله متخصصینی که در این مقاله، اختصاصا به معرفی آن‌ها می پردازیم، کاردرمانگران بخش مراقبت های ویژه ی نوزادان هستند. افرادی که باید کاملا با ویژگی‌های طبیعی و سازگار رحم مادر، کاستی‌های محیطی، رفتارهای طبیعی و نیازهای رشدی نوزاد آشنا بوده و در جهت رسیدگی به رشد و تکامل هرچه بهتر، ارزیابی‌ها و اقدامات لازم را به عمل بیاورند.
کاردرمانگران به شبیه‌سازی محیط بخش بستری با رحم مادر کمک می‌کنند و تا حد امکان، کاستی‌ها و تحریکات اضافه  محیطی را از میان می‌برند و راهکارهای جایگزین مناسبی ارائه می‌دهند.
آن‌ها می توانند رفتارهای نوزاد را تفسیر کرده و در زمان‌های لازم پاسخ‌های مناسبی ارائه و یا از اعمال تحریکات غیرضروری جلوگیری کنند.

بررسی مواردی همچون هوشیاری و توجه، وضعیت‌های بدنی، سفتی عضلات، هماهنگی‌ها و چگونگی حرکات بدن، پاسخ به محرکات حسی، توانایی تغذیه، وضعیت‌های خواب و بیداری و… همه و همه بر عهده ی کاردرمانگران است؛ که در کنار ارزیابی‌ها و رسیدگی‌های پزشکی، از همان بدو تولد، در بخش NICU پیگیری می‌شوند.

پایش رشد نوزاد در حوزه‌های مختلف

انجام این روند به آن‌ها کمک می‌کند تا با تشخیص کاستی‌ها و انجام مداخلات به موقع، در مسیر برطرف ساختن موانع تکامل قدم بردارند و با تعیین پروسه‌های درمانی زودهنگام و اقدامات پایش رشد، از طریق پیشگیری از آسیب‌های مورد انتظار؛ به کاهش هزینه‌ها در آینده کمک کنند. زیرا هرچه درمان چنین نوزادانی زودتر اتفاق بیفتد، نتایج حاصل نیز سریع‌تر و بهتر خواهد بود و انتظار بروز فعالیت‌ها ومهارت‌های مطابق با سن در آن‌ها واقعی‌تر می‌گردد.

علاوه بر این، کاردرمانگران در این حوزه، با اطلاعات خوبی که از سیر رشد و تکامل نوزاد در اختیار دارند، می‌توانند از بهترین مشاوران خانواده باشند و با شناخت کامل شرایط، نگرانی‌ها و نیازمندی‌های روحی روانی والدین (به خصوص مادر)، ضمن انتقال راهنمایی‌ها و اطلاعات لازم، افزون بر کمک به پیوند مناسب خانواده با نوزاد؛ به آرامش هرچه بیشتر آن ها نیز منجر شوند.
در ادامه مطلب با جزییات بیشتری به بررسی نقش کاردرمانگران شاغل در NICU خواهیم پرداخت.

کاردرمانگران به نحوه مشارکت نوزادان بزرگتر در تعامل با والد و جستجوی محیط اهمیت می‌دهند و از این منظر اطلاعات خوبی در رابطه با ثبات و پایداری شرایط نوزاد و رشد ذهنی، شناختی و حرکتی مطابق با سن او را به دست می‌آورند.

نوزاد بستری به دلیل شرایط خاص حاکم بر بخش مراقبت‌ ویژه کمتر می‌تواند از لمس مادرانه و محبت حمایت‌گر او بهره‌مند گردد. یک کاردرمانگر با ماساژ مخصوص هرنوزادی بنا به سن و شرایط پزشکی او آشناست و تلاش می‌کند در طول مدت بستری محرومیت حسی برای نوزاد اتفاق نیوفتد.

شیوه مراقبت کانگورویی

همچنین یکی دیگر از مداخلاتی که با همراهی پرستاران انجام می‌شود؛ شیوه مراقبت کانگورویی یا تماس پوست به پوست مادر و نوزاد است که به رشد روانی- عاطفی و پیوند با والد نیز کمک می‌کند. در عکس زیر نمونه این شیوه که مربوط به بخش مراقبت‌های ویژه نوزادان بیمارستان ابوذر اهواز است را مشاهده می‌کنید.

وضعیت‌دهی مناسب کودک در بخش NICU 

در یک نوزاد نارس با سن تولد کم، دست‌ها و پاها صاف بر روی تخت افتاده‌اند چون او هنوز آنقدری قدرت ندارد که اندام‌های بدنش را بر خلاف جریان جاذبه جمع کرده و بالا نگهدارد؛ و اگر در جهت این کار نیز، تلاش‌های کوتاه و مکرری انجام دهد، انرژی زیادی از او گرفته می‌شود؛ در حالی که این انرژی می‌بایست صرف فعالیت‌های حیاتی( تنظیم تنفس، ضربان قلب و….) در نوزاد گردد.
این وضعیت نامناسب، کشیده و افتاده بودن اندام‌ها در تخت، مشکلاتی را در روند رشد حرکتی نوزاد به وجود خواهد آورد که در صورت رسیدگی مناسب و وضعیت‌دهی صحیح توسط یک کاردرمانگر، از احتمال بروز تاخیرهای حرکتی در آینده کودک( نظیر زمان گردن گرفتن، غلتیدن، نشستن و …) می‌کاهد.

کمک به تغذیه مناسب و طبیعی نوزاد

گاهی پیش می‌آید نوزاد در فرآیند مکیدن به سختی مشارکت می‌کند و یا به نظر می‌رسد به خوبی با انجام آن آشنا نیست!! در این میان کاردرمانگران با ارزیابی تمام شرایط موثر و مشورت با پزشک معالج، برنامه درمانی خاصی را به منظور ماساژ عضلات ناحیه صورت و دهان به کار می‌گیرند و با تحریک و تقویت رفلکس‌های مربوطه به تسریع تغذیه از راه دهان کمک می‌کنند.

مامورین خواب

متخصصان کاردرمانی باید ماموران به خصوص حفاظت از خواب نوزاد نارس باشند و در پیگیری این کار جدیت و قاطعیت نشان دهند. آنها به خوبی می‌دانند کمک به آرام نگاه‌ داشتن محیط چقدر برای سلامت یک نوزاد حیاتی است، چرا که بیشترین ترشح هورمون رشد در زمان خواب انجام می‌شود.
علاوه بر آرام‌سازی محیط، کاردرمانگران سعی دارند در آموزش رفتارهای خود آرامی نیز به نوزادان کمک کنند و تا جای ممکن از بی‌قراری‌های آنها بکاهند.

وضعیت کاردرمانی در بخش‌های مراقبت‌های ویژه نوزادان در ایران

با توجه به نکاتی که در بالا بیان شد به خوبی به نقش مهم کاردرمانی در این بخش پی بردیم؛ اما متاسفانه در کشور ما شرایط حضور کاردرمانگران در بخش مراقبت‌های ویژه نوزادان در بسیاری از بیمارستان‌های کشور فراهم نیست.

این فراهم نبودن شرایط هم دلایل متنوعی دارد. از جمله این دلایل می‌توان به نبود متخصص کاردرمانی کافی که مهارت و تجربه لازم برای کار در این بخش را داشته باشند اشاره کرد. به جرات می‌توان گفت که تعداد کاردرمانگران متخصص در این حوزه در کشور ما به تعداد انگشتان دست هم نمی‌رسد.

با توجه به این احساس نیاز، وزارت بهداشت در قالب یک کارگروه در حال تدوین یک پروتکل آموزشی و درمانی برای مراقبت‌های ویژه توانبخشی و سلامت نوزادان هستند، که به دنبال آن دوره‌های آموزشی تکمیلی در جهت تربیت متخصصان مورد نیاز این حوزه برگزار خواهد شد.

از دیگر مشکلاتی که برای حضور کاردرمانگران در این حوزه وجود دارد می‌توان به آشنایی کم و یا عدم آشنایی سایر اعضای تیم درمان حاضر در بخش NICU  با خدمات کاردرمانی و تاثیرات ارزشمند این تخصص در بهبود عملکرد آینده کودک در همه جنبه‌های رشدی اشاره کرد.

 با این وجود به نظر می‌رسد که نوزادان نارس در آینده‌ی نزدیک، شرایط بهتری را در بخش‌های NICU تجربه خواهند کرد.

به امید آن روز

اگر علاقه دارید یک مقاله کامل در مورد مراحل رشد حرکتی کودک در یک سال اول با فیلم‌های متعدد و توضیحات ساده بخوانید بر روی دکمه زیر کلیک کنید: