خدمات کاردرمانی ذهنی در مرکز رویش پرند
بخش بزرگی از کودکانی که مشکلات رشدی دارند نیاز به خدمات توانبخشی شناختی و بالاخص کاردرمانی ذهنی دارند.
مرکز توانبخشی رویش خدمات کاردرمانی ذهنی را در دسته خدمات جامع توانبخشی خود قرار داده که همشهریان عزیز سطح شهرستان رباط کریم و شهرهای اطراف از جمله وحیدیه، مامونیه، زرندیه، پرندک و خود شهر رباط کریم را از مراجعه به تهران و شهرهای اطراف بی‌نیاز گرداند.
این مرکز افتخار دارد که با بهره‌گیری از بهترین متخصصان تحصیل کرده در بهترین دانشگاه‌های علوم پزشکی سطح کشور خدماتی درخورد شان و شایسته خانواده‌های دارای کودکان با مشکلات رشدی و ذهنی را در سطح شهرستان رباط کریم ارائه دهد.
اما خدمات کاردرمانی ذهنی در مرکز رویش پرند شامل چه نوع خدماتی است؟
کودکان به هر دلیلی که تاخیرهای رشدی را تجربه کنند باید از لحاظ رشد مهارتهای ذهنی و شناختی توسط یک متخصص کاردرمانی تحت ارزیابی قرار گیرند. ارزیابی کمک می‌کند که اگر تاخیری وجود دارد شناسایی شود و هرچه زودتر در جهت رفع و توانبخشی آن اقدامات لازم صورت گیرد.
با اقدام به موقع کودک از هم‌سالان خود عقب نخواهد ماند و برای رسیدن به مهارتهای بالاتر که پایه مهارتهای مربوط به مدرسه مانند خواندن، نوشتن، دیکته‌نویسی و …. هستند آماده شود.
اما مهارت‌هایی ذهنی که یک کاردرمانگر می‌تواند در جهت بهبود آنها ارزیابی و درمان انجام دهد شامل چه مهارت‌هایی می‌شود؟
کودکان در طول دوران رشد خود در زمینههای بسیار زیادی رشد و تکامل را تجربه می‌کنند که هیچ یک از این مهارت‌ها و تکامل‌ها جدا از هم نیستند و پیوستگی و هم‌پوشانی بین آنها وجود دارد. با توجه به این موضوع متخصص کاردرمانی با درنظر گرفتن توانایی‌های ذهنی کودک و ارتباط آن با ویژگی‌های جسمی و حسی کودک در جهت شناسایی مشکلات و تاخیرهای ذهنی تلاش می‌کند و برای بهبود آنها برنامه‌های درمانی خود را ارائه می‌دهد:
ارزیا‌بی‌ها شامل:
-
ارزیابی مهارتهای حرکتی ظریف
مهارتهای حرکتی ظریف به دسته‌ای از مهارت‌ها گفته می‌شود که به وسیله آنها کودک در محیط اطراف خود به وسیله دست تغییر ایجاد می‌کند. در واقع این مهارت‌ها رابط بین مغز و محیط هستند، بعنی هرچیزی که ذهن و مغز فکر می‌کند به وسیله دست در محیط انجام می‌دهد. این مهارت‌ها تا سنین بزرگسالی به رشد خود ادامه می‌دهند و کامل‌تر و بالغ‌تر می‌شوند.
گرفتن‌های بزرگ:
برای مثال می‌توان به گرفتن‌های بزرگ و کلی مانند گرفتن توپ، گرفتن اجسام دیسک مانند مانند سی‌دی، گرفتن اجسام استوانه‌ای مانند مانند نرده راه‌پله اشاره کرد. در این نوع از گرفتن‌ها عضلات ساعد ما قدرت و نیروی لازم برای گرفتن را ایجاد می‌کنند.
گرفتن‌های ظریف:
این نوع از گرفتن‌ها به گرفتن‌های مهارتی هم مشهور هستند و شامل گرفتن‌های با نوک انگشتان مانند برداشتن یک لوبیا یا چوب کبریت از روی زمین، گرفتن مداد در دست، گرفتن و چرخاندن کلید درون جاکلیدی، گرفتن نایلون‌های پلاستیکی یا وسایل دسته‌دار در دست اشاره کرد.
مهارتهای حرکتی ظریف به دسته‌ای از مهارت‌ها گفته می‌شود که به وسیله آنها کودک در محیط اطراف خود به وسیله دست تغییر ایجاد می‌کند. در واقع این مهارت‌ها رابط بین مغز و محیط هستند، بعنی هرچیزی که ذهن و مغز فکر می‌کند به وسیله دست در محیط انجام می‌دهد. این مهارت‌ها تا سنین بزرگسالی به رشد خود ادامه می‌دهند و کامل‌تر و بالغ‌تر می‌شوند.
(منظور از دست، مچ، کف دست و انگشتان است)
مهارتهای دو دستی:
مهارتهای دو دستی به ما کمک می‌کنند که تغییرات عمده‌ای در محیط اطرافمان ایجاد کنیم و بتوانیم کارهای روزمره را به خوبی به پایان برسانیم.
برای مثال باز کردن در شیشه مربا که در آن یک دست( دست غیر غالب) شیشه مربا را محکم می‌گیرد و یک دست دیگر( دست غالب) در آن را باز می‌کند.
مثال دیگر گرفتن و پرتاب توپ با دو دست است.
حمل کردن اجسام بزرگ هم به مهارتهای دو دستی نیاز دارد.
قیچی کردن، تا زدن کاغذ، نخ و مهره، بستن پیچ و مهره و مثال‌های بسیار زیاد دیگری که اگر کمی به اطرافتان دقت کنید می‌توانید پیدا کنید جزو مهارتهای دو دستی هستند.
مهارتهای حسی دست:
دست ما علاوه بر مهارتهای حرکتی، دقیق‌ترین اندام حسی بدن است. بیشترین تراکم گیرنده‌های حسی در دست قرار دارد. در اکثر آسیب‌های مغز و اعصاب
به هر دلیلی که باعث ایجاد آسیب شده باشد حس بدن و دست‌ها ممکن است آسیب ببیند و باید مورد ارزیابی قرار گیرد. حس دست‌ها در درک دنیای پیرامون نقش بسیار مهمی دارد. کودکی که درک درستی ندارد یادگیری او هم نادرست و دچار مشکل می‌شود.
۲٫ ارزیابی مهارتهای بینایی ـ فضایی:
بسیاری از دانشمندان اعتقاد دارند که حس بینایی مهم‌ترین حس بدن برای درک دنیای پیرامون است. حس‌بینایی به ما کمک می‌کند که دنیای بیرون از بدنمان را به درستی مانیتور و بررسی کنیم. حس بینایی پیچیدگی‌های بسیاری دارد و به همین خاطر کوچکترین آسیبی به نواحی پردازش و درک اطلاعات بینایی در مغز باعث مشکلات بزرگی در زندگی روزمره افراد می‌شود.
بسیاری از مردم عادی مشکلات حس بینایی و مهارتهای بینایی را با ضعیف بودن چشم که با عینک و یا عمل جراحی چشم برطرف می‌شود اشتباه می‌گیرند! اما مهارتهای بینایی جدای از مشکلات ساختار چشم هستند. هرچند اشکال در ساختار چشم باعث مشکلات در درک و پردازش اطلاعات بینایی می‌شود؛ اما درصد بالایی از افرادی که مشکلات درک و پردازش حس بینایی و ضعف در مهارتهای بینایی را دارند از ساختار چشم سالمی بهره‌مند هستند.
بسیاری از مردم عادی مشکلات حس بینایی و مهارتهای بینایی را با ضعیف بودن چشم که با عینک و یا عمل جراحی چشم برطرف می‌شود اشتباه می‌گیرند! اما مهارتهای بینایی جدای از مشکلات ساختار چشم هستند. هرچند اشکال در ساختار چشم باعث مشکلات در درک و پردازش اطلاعات بینایی می‌شود؛ اما درصد بالایی از افرادی که مشکلات درک و پردازش حس بینایی و ضعف در مهارتهای بینایی را دارند از ساختار چشم سالمی بهره‌مند هستند.
این مهارت‌ها شامل:
توجه بینایی:
توجه بینایی توانایی ما برای انتخاب یک محرک بینایی خاص از میان تمام محرک‌های بینایی در میدان دید ماست. به طور مثال وقتی به عروسی می‌روید از میان انبوه جمعیتی که در حال رقص و شادی هستند شما انتخاب می‌کنید که به عروس و داماد توجه کنید و بقیه محرک‌های بینایی را نادیده می‌گیرید. مثال دیکر می‌تواند در زمان مطالعه باشد؛ در هر صفحه کتاب چندین خط و تعداد زیادی کلمه وجود دارد شما در هر لحظه انتخاب می‌کنید که به کدام کلمه و خط دقت کنید و بقیه را نادیده می‌گیرید.
توجه بینایی معمولا در کودکانی که مشکلات توجه و تمرکز یا بیقراری دارند دچار مشکل شده است، معروف‌ترین آنها هم اختلال نقص توجه و بیش فعالی یا همان ADHD است.
حافظه بینایی :
ما در هر لحظه اطلاعات بینایی زیادی دریافت می‌کنیم که اگر به آنها توجه کنیم این اطلاعات وارد حافظه کوتاه مدت ما می‌شود در آنجا این اطلاعات با اطلاعات قبلی که از آن محرک‌های بینایی داریم تلفیق می‌شود و به حافظه بلند مدت منتقل می‌شود. در بعضی از اختلالات و آسیب‌های مغزی مانند اتیسم، بیش‌فعالی، اختلالات یادگیری و … ممکن است حافظه بینایی دچار آسیب شده باشد و نیاز به ارزیابی آن وجود دارد.
مثال حافظه بینایی این است که مثلا کودک شما قبلا فقط ماشین پلاستیکی یا ماشین اسباب‌بازی را دیده است. اکنون سوار یک ماشین واقعی می‌شود. در این لحظه تمام اطلاعات موجود در حافظه در مورد ماشین به قسمتی از حافظه به نام حافظه کاری وارد می‌شود و اطلاعات جدید که حاصل سوار ماشین واقعی شدن است با اطلاعات قبلی( در مورد ماشین اسباب‌بازی) تلفیق می‌شود و برداشت جدید کودک از ماشین همراه با ویزگی‌های جدید در حافظه بلند مدت با کلیدواژه ماشین ذخیره می‌شود.
تمییز بینایی:
تمییز بینایی به دسته‌ای مهارتهای بینایی گفته می‌شود که به وسیله آنها ما می‌‌توانیم به بررسی، تفکیک و انتخاب محرک‌های بینایی براساس ویژگی‌هایی که مدنظرمان است بپردازیم. تمییز بینایی به تشخیص تفاوت یک چیز از چیز دیگر مربوط می‌شود.
مثال ساده آن این است که شما قصد خریدن یک لیوان برای محل کارتان را دارید. برای خرید وارد یک مغازه لیوان فروشی می‌شوید. شما در ذهنتان قصد خرید یک لیوان چینی، آبی، متوسط، دارای دسته و با عکس شعر خاصی را دارید. در این حالت وقتی شما وارد مغازه می‌شوید به قفسه لیوان‌های چینی نگاه می‌کنید( بازشناسی) سپس به دنبال لیوان‌های دست‌دار می‌گردید( طبقه‌بندی) و بعد درقفسه آن لیوان‌ها، لیوانی که مد نظرتان است را انتخاب می‌کنید( تطابق دادن).
کودکانی که در تمییز بینایی مشکل دارند نمی‌توانند وسایل محیط بیرون را بازشناسی کنند در دسته‌بندی درست خود قرار دهند و اگر در سن مدرسه باشند در بازشناسی حروف شبیه به هم دچار مشکل می‌شوند.
ثبات شکل:
ثبات شکل به دسته‌ای مهارتهای ادراک دیداری گفته می‌شود که به ما کمک می‌کند از یک محرک‌بینایی خاص برای همیشه یک مفهوم ثابت داشته باشیم.
مثلا وقتی کودک مفهوم لیوان را درک می‌کند دیگر هر لیوانی را در رنگ‌ها، اندازه‌ها و جهت‌های مختلف ببیند می‌داند که لیوان است و آن را بازشناسی می‌کند.
مثلا اگر پدر یک لیوان‌های منزل در قفسه بالای کابینت سر و ته قرار گرفته‌اند کودک باز هم می‌داند که این جسم سر و ته لیوان است!
در بسیاری از اختلالات مانند اتیسم و اختلالات یادگیری ممکن است ثبات شکل دچار مشکل شده باشد نیاز به ارزیابی دارد.
مهارتهای بینایی بسیاری بخش‌های دیگر هم دارد که توسط متخصصان کاردرمانی مورد ارزیابی قرار می‌گیرد.
همان‌طور که گفته شد، کودکان به دلیل مشکلات و اختلالات متنوعی ممکن است در زمینه مهارتهای بینایی دچار مشکل شوند و نیاز به مداخلات کاردرمانی دارند.
از جمله این اختلالات می‌توان به موراد زیر اشاره کرد:
اختلالات حرکتی و آسیب مغزی مانند فلج‌مغزی:
کودکان فلج مغزی به دلیل اینکه در تنظیم تون و یا سفتی عضلات بدن دچار مشکل هستند؛ ممکن است در زمینه تنظیم میزان تون عضلات چشم هم که حرکات چشم را کنترل می‌کنند مشکل داشته باشند.
در نتیجه این مشکلات کودک نمی‌تواند حرکات چشم خود را به درستی کنترل کند و در اثر آن جستجوی بینایی و درک محرک‌های محیطی که مبتنی بر حس بینایی هستند دچار مشکل می‌شود مثلا کودک نمی‌تواند با چشمش یک شیئ در حال حرکت را به درستی تعقیب کند.
اختلالات یادگیری:
کودکان دچار اختلالات یادگیری ممکن است در هرکدام از زمینههای مهارتهای بینایی دچار آسیب شده باشند و باید تحت درمان کاردرمانی ذهنی قرار بگیرند.
به عنوان مثال ممکن است کودک در شناسایی حروفی که نقطه دارند دچار مشکل باشد. مورد دیگر ممکن است این باشد که کودک در هنگام خواندن کلمات را گم کند و یا کلمات را جا بگذارد.
می‌توان در مورد مشکلات بینایی در اختلالات یادگیری مثال‌های بسیار متنوع دیگری را هم نام برد، اما به همین چند مورد بسنده می‌کنیم
۳. ارزیابی و درمان مشکلات توجه و تمرکز:
هر یک از ما انسان‌ها برای یادگیری نیاز داریم که برای یک مدت زمان خاص به یک محرک خاص توجه کنیم. این مسئله در تعدادی از کودکان به علل مختلف دچار مشکل می‌شود. از جمله این علل می‌توان به آسیب‌های مغزی، مشکلات هورمونی، اختلال در ارتباط بین‌بخش‌های مختلف مغز، مشکلات حسی، ضعف بینایی و شنوایی نام برد. شایع‌ترین اختلالاتی که در آنها ممکن است کودک مشکل توجه و تمرکز داشته باشد مواردی مانند اختلالات نقص توجه و بیش‌فعالی(ADHD)، اتیسم، مشکلات حسی، فلج مغزی، اختلالات یادگیری و … است.
حال بیایید ابتدا توجه و تمرکز را تعریف کنیم و با انواع آن آشنا شویم:
تعریف توجه:
به توانایی تمرکز بر روی یک محرک خاص( مثلا دنبال کردن حرکت بادکنک) بدون حواس پرتی( یعنی مثلا اگر در حین دنبال کردن حرکت بادکنک صدایی آمد آن را نادیده بگیرد) توجه می‌گویند.
تعریف تمرکز:
توانایی حفظ توجه برای دوره طولانی از زمان (مثلا مدت زمان امتحان ریاضی) در جهت منعطف کردن افکار به یک موضوع خاص( پاسخ دادن به سوالات امتحان) برای پایان دادن به یک کار( برای کامل کردن پاسخ‌ها تا سوال آخر در امتحان) تمرکز می‌گویند.
توجه و تمرکز پایه یادگیری همه ما از محیط اطراف هستند و اگر هر کدام از آنها مشکل داشته باشد ما در یادگیری و یا به اتمام رساندن کارها و وظایف متناسب با سن و جایگاهمان مشکل پیدا خواهیم کرد.
خود توجه انواع مختلفی دارد که برای انجام هریک از کارهایمان و یادگیری از محیط لازم است بعضی از آنها را داشته باشیم. در ادامه به تعریف مختصری از هرکدام خواهیم پرداخت:
توجه ممتد( focused attention):
توانایی توجه به محرک‌های هر یک از حواس مانند بینایی، شنوایی، لامسه و … به صورت مجزا. برای مثال کودک بتواند آگاهانه اطلاعات بینایی و شنوایی که او می‌رسد را از هم تفکیک کند.
توجه انتخابی( Selective Attention):
توانایی توجه به یک محرک خاص و نادیده گرفتن محرک‌های مزاحم. به عنوان مثال کودک در حین املا نوشتن صدای پچ پچ همکلاسی‌ها و حرکت پرندگان روی درخت کنار پنجره کلاس و سفتی میزی که روی آن نشسته است را نادیده بگیرد و فقط به صدای معلم گوش بدهد تا بتواند اکلا را با موفقیت به پایان برساند.
توجه تقسیم شده (Divided Attention):
توانایی پاسخدهی همزمان به چند تکلیف مجزا. مثلا کودک در حین اینکه در حال بستن بند کفش خود است به صحبت‌های مادرش در مورد مهمانی که بعد از مدرسه قرار است بروند گوش بدهد و بدون قطع کردن بستن بند کفش صحبت‌های مادر را هم درک کند!
توجه انتقالی (Shifting Attention OR Switching Attention):
توانایی انتقال توجه بین تکالیف شناختی با نیازهای مختلف: مثلا کودک در حین املا نوشتن چند ثانیه به صدای معلم گوش دهد و جمله او را در ذهن خود نگهدارد( مهارت توجه شنیداری و حافظه شنیداری) و سپس آنها را بر روی برگه املای خود پیاده کند( تونایی در مهارتهای ظریف دست برای گرفتن مداد و نوشتن و توانایی‌های بسیار دیگر که از جنس شنیداری نیستند)
توجه ممتد یا پایدار( Sustain Attention):
توانایی حفظ پاسخ رفتاری پایدار در حین انجام یک فعالیت و تکلیف تکراری و مداوم. مثلا کودک در املای خود دیکته یک کلمه را اشتباه نوشته است و معلم از او می‌خواهد یک صفحه کامل از آن کلمه را بازنویسی کند تا آن را برای همیشه یاد بگیرد. به توجهی که در حین نوشتن کلمات تکراری تا تمام شدن صفحه و تکلیف مورد نیاز است، توجه پایدار می‌گویند.
هریک از این توجه‌ها در کودکان با تشخیص‌های مختلف ممکن است آسیب ببیند و برای هر کدام از آنها هم نیاز به مداخلات جداگانه متخصص کاردرمانی است تا روند رشد کودک دچر مشکل نشود.
خدمات کاردرمانی ذهنی در مرکز رویش پرند در زمینه توانبخشی انواع اختلالات توجه و تمرکز از ارزیابی تا درمان در خدمت همشهریان و هموطنان گرامی می‌باشد. در زیر نمونه گواهی‌های همکاران ما در زمینه توانبخشی مشکلات شناختی و توجه را می‌توانید مشاهده کنید.
